- Τροία
- Αρχαία πόλη της Τρωάδας, περιοχής της βορειοδυτικής Μικράς Ασίας, την οποία οι Έλληνες την ονόμαζαν και Ίλιον. Η μυθική παράδοση, που μεταβιβάστηκε κυρίως με τα ομηρικά ποιήματα και τους Έλληνες τραγικούς ποιητές, ανήγαγε την αρχή της πόλης στον Δάρδανο –αυτόχθονα γενάρχη, κατά τον Όμηρο, που καταγόταν από τη Θράκη, κατ’ άλλους από τη βασιλεύουσα δυναστεία της Τ.– ο οποίος ίδρυσε μια πόλη, που από αυτόν ονομάστηκε Δαρδανία και της οποίας έγιναν διαδοχικά βασιλιάδες ο Εριχθόνιος, ο Τρως –από όπου η ονομασία Τροία– και ο Λαομέδοντας, ο οποίος την περιέβαλε με τείχη που τα έκαναν απόρθητα ο Απόλλωνας και ο Ποσειδώνας. Ωστόσο, επειδή τους αρνήθηκε την αμοιβή που είχε συμφωνήσει, τον σκότωσε ο Ηρακλής μαζί με όλα τα παιδιά του, εκτός από τον Πρίαμο, ο οποίος τον διαδέχτηκε στον θρόνο της Τ. Ο γιος του Πάρις, με την αρπαγή της Ελένης, συζύγου του βασιλιά της Σπάρτης Μενέλαου, προκάλεσε τον Τρωικό πόλεμο, που τον αφηγούνται τα ομηρικά ποιήματα και έγινε έτσι αίτιος της καταστροφής της πόλης.
Έως τα μέσα του 20ού αι. η ιστορική και η φιλολογική κριτική θεωρούσε εντελώς μυθικά τα γεγονότα αυτά, καθώς και την ίδια την T., έως ότου ο Ερρίκος Σλήμαν, με μια επιτυχή σειρά ανασκαφών στον λόφο του Χισαρλίκ, στη συμβολή του Σκαμάνδρου με τον Σιμόεντα, αποκάλυψε μεταξύ 1871 και 1890 τα ερείπια μιας πόλης, που νόμισε πως ήταν η ομηρική. Μεταγενέστερες ανασκαφές, που διηύθυναν κυρίως ο Γερμανός Βίλχελμ Ντέρπφελντ (1893-94) και ο Αμερικανός Καρ Ουίλιαμ Μπλέγκεν (1932-38) πέτυχαν ακριβέστερη χρονολόγηση των διαφόρων στρωμάτων ή επιπέδων συνοικισμών που ήρθαν στο φως –7 κατά τον Σλήμαν, 9 κατά τον Μπλέγκεν– που αντιστοιχούν σε διαδοχικές ιστορικές περιόδους της πόλης, μεταξύ περίπου του 3200 π.Χ. και περίπου του 400 μ.Χ.
Ο πρώτος οικισμός της Τ. ανάγεται, πράγματι, στα τέλη περίπου της 4ης χιλιετίας. Ήταν ένας μικρός οικισμός, προστατευμένος με ισχυρά λίθινα τείχη, όπου υπήρχε ένα μικρό βασιλικό ανάκτορο, ένα ορθογώνιο οίκημα με στοά στη δυτική πλευρά. Τα σπίτια του πρώτου αυτού οικισμού είχαν 2 χώρους και ήταν κατασκευασμένα από μη ψημένα τούβλα πάνω σε πέτρινα θεμέλια.
Η δεύτερη πόλη, που είναι πολύ μεγαλύτερη και καλύπτει μια περιοχή περίπου 8.000 τ. μ. χρονολογείται στις αρχές της εποχής του χαλκού, περί το 2500 π.Χ. και είναι επομένως πολύ αρχαιότερη από την πόλη των ομηρικών επών. Τα τείχη της, επιβλητικότερα, αποτελούνται από ένα κατώτερο μέρος, σχετικά επικλινές, από ακατέργαστες πέτρες συγκολλημένες με χώμα και ένα ανώτερο από τούβλα που συγκρατούνται με δοκάρια. Υπάρχουν επίσης προπύργια και δυο διπλές πύλες, κοντά στη μία από τις οποίες ο Σλήμαν αποκάλυψε έναν θησαυρό τον λεγόμενο Θησαυρό του Πριάμου, πλούσιο σε χρυσά, αργυρά και χάλκινα κοσμήματα. Στο εσωτερικό της πόλης δεσπόζει το ανάκτορο, που έχει και αυτό ορθογώνιο σχήμα, όπως και τα σπίτια, και αποτελείται από ένα προθάλαμο και ένα δωμάτιο με εστία στο κέντρο. Τα αγγεία, τα περισσότερα πήλινα –βρέθηκαν όμως και κύπελλα και άλλα σκεύη από σφυρηλατημένο χρυσάφι– είναι ήδη κατασκευασμένα στον τροχό και έχουν σχήματα αρκετά χαρακτηριστικά: λήκυθοι με μακρύ λαιμό και λοξό στόμιο ως ράμφος, ζωομορφικά αγγεία, τρίποδες, ποτήρια με μακριές λαβές, με κάλυμμα και ανάγλυφες παραστάσεις με σχηματοποιημένα χαρακτηριστικά ανθρώπινου προσώπου. Πλούσιος σε σχήματα είναι και ο χάλκινος οπλισμός (λόγχες, μαχαίρια και ξίφη) και τα πέτρινα όπλα (πελέκεις μάχης). Πολυάριθμα είναι τα πέτρινα ειδώλια, που παριστάνουν κατά τρόπο περισσότερο ή λιγότερο τυποποιημένο τη θέα της γονιμότητας, γυμνή. Ειδώλια ήταν ίσως και τα σφαιροειδή κοκκάλινα αγγεία, τυπικό προϊόν της Τ. II, που εξάγονταν σε μεγάλες ποσότητες στη Ελλάδα, ακόμα και στη Σικελία. Η πόλη καταστράφηκε και πυρπολήθηκε από εχθρούς.
Οι μεταγενέστεροι συνοικισμοί (Τ. III, IV και V), μαρτυρούν μια αδιάκοπη συνέχεια πολιτισμού, περίπου από το 2300 έως το 1800 π.Χ., χωρίς βαθιές μεταβολές, εκτός από την εμφάνιση των γραπτών αγγείων.
Ο VI οικισμός της Τ. (1800-1300 π.Χ.) είναι πλέον μια πόλη με σημαντικές διαστάσεις. Τα τείχη της, από κανονικούς λίθινους δόμους, είχαν ύψος περισσότερο από 5 μ. και ήταν εφοδιασμένα με προεξέχοντες πύργους και τουλάχιστον 3 πύλες· περιέκλειαν περιοχή πάνω από 15.000 τ. μ. Ανάμεσα στους σκελετούς ζώων βρέθηκαν και οστά αλόγων. Μεταξύ των εργαλείων, βρέθηκαν και χάλκινα είδη ιπποσκευής. Έξω από τα τείχη αποκαλύφτηκε ένα νεκτροταφείο, όπου οι νεκροί, αφού καίγονταν, τους τοποθετούσαν σε οστεοφυλάκια.
Αφού καταστράφηκε από σεισμό, η πόλη, που σύμφωνα με κάποιους μελετητές πρέπει να ήταν η ομηρική T., ανοικοδομήθηκε σε μικρότερη κλίμακα (Τ. VII)· κατ’ άλλους αυτή είναι η πόλη που τραγούδησε ο Όμηρος, γιατί έχει ίχνη εμπρησμού, που χρονολογούνται περίπου το 1200 π.Χ., και αυτό συμφωνεί με τη συμβατική χρονολογία (1184 π.Χ.) της καταστροφής της Τροίας.
Φαίνεται πλέον αναμφισβήτητο ότι περίπου τον 13o-12o αι. π.Χ. η Τρωάς (Τροία, Τρωάς, Τρωάδα), έφτασε σε σημαντικό βαθμό πολιτισμού και ανάπτυξης, και η T., που είχε την ηγεμονία της περιοχής, έγινε μεγάλο στρατιωτικό και εμπορικό κέντρο, το οποίο διατηρούσε στενές εμπορικές σχέσεις με την Ελλάδα, όπως δείχνουν τα μυκηναϊκά αγγεία του 13ου αι. που εισάγονταν από εκεί. Μεταξύ 9ου και 7ου αι. π.Χ., η Τ. γνώρισε εισβολές βαρβάρων που ήρθαν από τη Θράκη και μεταξύ 7ου και 6ου αι. αιολικών και θεσσαλικών λαών. Τον 5o αι. π.Χ. η περιοχή είχε μόνο θρησκευτική σημασία, λόγω του ιερού της Αθηνάς, που χτίστηκε στην ακρόπολη της Τ. Αργότερα έγινε τμήμα της περσικής σατραπείας της Φρυγίας, από την οποία την απέσπασαν οι Έλληνες το 478, αλλά σε λίγο επανήλθε στην περσική κυριαρχία. Το 334, ο Μέγας Αλέξανδρος έκανε εκεί μεγαλοπρεπή θυσία στην Ιλία Αθηνά. Στα χρόνια του Λυσίμαχου, η T., οχυρώθηκε με ισχυρά τείχη (Τ. VIII), αυτό όμως δεν την έσωσε, γιατί κατά τη διάρκεια του ρωμαϊκού εμφυλίου πολέμου τον 1o αι. π.Χ. καταστράφηκε από τον Φλάβιο Φιμβρία, οπαδό του Μάριου, που θέλησε να τιμωρήσει την πόλη γιατί συμμάχησε με τον Σύλλα. Ο τελευταίος όμως ανοικοδόμησε αργότερα (Τ. IX) ως πατρίδα του Αινεία, και οι κατοπινοί Ρωμαίοι αυτοκράτορες –Αύγουστος, Κλαύδιος κλπ.– φάνηκαν πάντα ευνοϊκοί προς την πόλη και την κόσμησαν με πολλά μνημεία. Οι τελευταίες πληροφορίες για την πόλη ανάγονται στον 4o αι. μ.Χ.
Κατά τον Μεσαίωνα ο τρωικός θρύλος τροφοδότησε μια πλούσια ιπποτική λογοτεχνία, που άνθησε κυρίως στη δυτική Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ιταλία και στη Γαλλία.
Τρωικός πόλεμος. Ο γνωστότερος πόλεμος της αρχαίας μυθολογίας που περιγράφηκε με λαμπρό τρόπο από τον Όμηρο στην Ιλιάδα. Κατά το έπος αυτό, που περιέχει πολλά μυθολογικά στοιχεία, ο βασιλιάς της Τ. Πρίαμος ήταν πλούσιος και ισχυρός. Απέκτησε από τη γυναίκα του Εκάβη και από τις παλλακίδες του 50 γιους και 12 κόρες. Όμως ο γιος του Πάρις κλήθηκε να κρίνει ποια από τις θεές Αφροδίτη, Ήρα και Αθηνά είχε δικαίωμα να πάρει το χρυσό μήλο που προόριζε η θεά Έρις για την ομορφότερη. Η Αφροδίτη του υποσχέθηκε την ωραιότερη γυναίκα του κόσμου αν της έδινε το μήλο, και ο Πάρις το έδωσε σε αυτήν. Έπειτα πήγε στην Ελλάδα, όπου κέρδισε την αγάπη της Ελένης, της γυναίκας του Μενέλαου, βασιλιά της Σπάρτης, και την πήρε μαζί του. Για να ξαναπάρουν την Ελένη, οι Έλληνες εξαπέλυσαν μεγάλη εκστρατεία, με αρχιστράτηγο τον Αγαμέμνονα, αδελφό του Μενέλαου και βασιλιά του Άργους και των Μυκηνών. Οι Τρώες αρνήθηκαν να παραδώσουν την Ελένη. Πολλές μικρές πόλεις στην Τρωάδα λεηλατήθηκαν ή καταστράφηκαν από τους Έλληνες, αλλά η T., με τη βοήθεια των συμμάχων από τη Μικρά Ασία και τη Θράκη, αντιστάθηκε 10 ολόκληρα χρόνια στην πολιορκία. Τελικά όμως ηττήθηκε με δόλο. (Δούρειος ίππος). Μεταγενέστερες παραδόσεις ανέφεραν πως οι Τρώες εγκαταστάθηκαν στην Ιταλία, όπου και έγιναν πρόγονοι των Ρωμαίων.
Βωμοί θυσιών, από τη φάση κατοίκησης της πόλης (Τροία VIII).
Τροία. Η πόλη, με την εξαιρετική θέση της μεταξύ Ασίας και Ευρώπης και με τη συνέχεια της εξέλιξης της, όπως παρουσιάζεται σε εφτά διαδοχικές πόλεις, αποτελεί το ζωντανότερο πυρήνα του πρωτοϊστορικού πολιτισμού της Μεσογείου. Ανάμεσα στις διάφορες δραστηριότητες ιδιαίτερη ακμή γνώρισε κατά την ύστερη περίοδο του χαλκού η οικοδομική. Ερείπια σπιτιών (Τροία VI).
Το θέατρο της Τροίας (Τροία ΙΧ) της πόλης του μυθικού βασιλιά Πριάμου.
Χρυσό κύπελλο από το θησαυρό της Τροίας (Μουσείο Πούσκιν, Μόσχα) (φωτ. ΑΠΕ).
Χρυσό διάδημα που βρέθηκε στην Τροία από τον γερμανό αρχαιοδίφη Χ. Σλήμαν. Τμήμα της συλλογής των ευρημάτων του Σλήμαν μεταφέρθηκε μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από το Βερολίνο στη Μόσχα και φυλάσσονται στο Μουσείο Πούσκιν (φωτ. ΑΠΕ).
* * *η, ΝΜΑ, και ιων. τ. Τροίη και δωρ. τ. Τρωΐα και ως τρισύλλαβο Τρόϊα και συνηρ. Τρῴα, Ααρχαία πόλη τής βορειοδυτικής Μικράς Ασίας στην επαρχία τής Μυσίας, όπου διεξήχθη ο Τρωικός Πόλεμος, αλλ. Ίλιο ή Ίλιοςαρχ.είδος παιδιάς στην οποία έπαιρναν μέρος μόνον ιππείς ευγενούς καταγωγής.[ΕΤΥΜΟΛ. Άγνωστης ετυμολ.].
Dictionary of Greek. 2013.
